فیزیاتریست کیست؟ طب فیزیکی و توانبخشی چیست؟

مقدمه
در دنیای امروز، طب فیزیکی و توانبخشی به عنوان یکی از شاخه‌های تخصصی پزشکی، نقش حیاتی در بهبود کیفیت زندگی بیماران ایفا می‌کند. این رشته با بهره‌گیری از روش‌های غیرتهاجمی و غیرجراحی، به درمان طیف گسترده‌ای از اختلالات حرکتی، دردهای مزمن و آسیب‌های عصبی-عضلانی می‌پردازد.

در این میان، استفاده از تجهیزات و لباس پزشکی یا همان اسکراب پزشکی و انتخاب مناسب‌ ترین پوشش برای کادر درمان، از جمله خرید لباس پزشکی از مدومد، اهمیت ویژه‌ای دارد تا علاوه بر رعایت استانداردهای بهداشتی، راحتی و کارایی را نیز تضمین کند. در این مقاله، به بررسی تخصصی ابعاد مختلف طب فیزیکی و توانبخشی، از تاریخچه تا روش‌های درمانی نوین، خواهیم پرداخت.

فیزیاتریست کیست؟ 

فیزیاتریست یا متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، پزشکی است که پس از گذراندن دوره عمومی پزشکی، با ورود به دوره تخصصی، در زمینه پیشگیری، تشخیص، درمان و مدیریت طیف گسترده‌ای از اختلالات مرتبط با سیستم اسکلتی-عضلانی، عصبی، و حرکتی به مهارت و تسلط می‌رسد. این پزشکان به جای تمرکز صرف بر درمان دارویی یا جراحی، تلاش می‌کنند با به‌کارگیری روش‌های غیرتهاجمی و مبتنی بر بازتوانی، کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشند و عملکرد فیزیکی آن‌ها را به حداکثر برسانند.

نقش فیزیاتریست‌ها در بازگرداندن بیماران به سطحی از استقلال حرکتی که بتوانند فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهند، بسیار کلیدی است. برای مثال، افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، آسیب‌های نخاعی یا مغزی دیده‌اند، یا تحت جراحی‌های بزرگ ارتوپدی مانند تعویض مفصل یا ترمیم رباط قرار گرفته‌اند، نیاز به برنامه‌های توانبخشی هدفمند دارند که توسط فیزیاتریست طراحی و هدایت می‌شود.

رویکرد درمانی این متخصصان معمولاً چندرشته‌ای (مولتی‌دیسیپلینری) است؛ به این معنا که آن‌ها با تیمی از متخصصان دیگر مانند فیزیوتراپیست‌ها، کاردرمانگران، گفتاردرمانگران، روانشناسان بالینی، مشاوران تغذیه و حتی مددکاران اجتماعی همکاری تنگاتنگی دارند تا یک برنامه جامع درمانی را بر اساس نیازهای خاص هر بیمار ارائه دهند.

از جمله مهم‌ترین وظایف فیزیاتریست‌ها می‌توان به تجویز برنامه‌های تمرینی اختصاصی بر اساس توانایی و محدودیت‌های فیزیکی هر فرد، انجام تزریق‌های موضعی و هدفمند مانند تزریق در مفاصل، اپیدورال یا بلوک‌های عصبی برای کاهش درد و التهاب، و استفاده از فناوری‌های نوین مانند بیوفیدبک، تحریک الکتریکی عصبی-عضلانی (NMES)، و ابزارهای ارزیابی عملکردی اشاره کرد. همچنین، این متخصصان در حوزه‌هایی نظیر درمان درد مزمن، توانبخشی ورزشی، بازآموزی حرکتی در سالمندان، و توانبخشی پس از قطع عضو نیز نقش بسزایی ایفا می‌کنند.

طب فیزیکی و توانبخشی چیست؟ چه کاربردهایی دارد؟

طب فیزیکی و توانبخشی یک تکنیک پزشکی بر مبنای درمان فیزیکی و غیرجراحی مشکلات عضلانی، استخوانی، مفاصل، رباط، تاندون‌ها، سیستم عصبی بدن و … با هدف بازگشت و اصلاح عملکردهای طبیعی می‌باشد. دکتر طب فیزیکی روش‌های درمانی متفاوتی برای بهبود اختلالات پیش آمده برای بیمار دارند که برخی از آنها به شرح ذیل می باشد:

• نظارت بر برنامه‌های درمانی (فیزیوتراپی)
• تشخیص از طریق آزمایش‌های هدایت عصبی
• الکترومیوگرافی
• درمان آسیب‌های جسمی و معلولیت‌های بدنی
• تزریق اپیدورال با هدایت فلوروسکوپی
• تزریق با هدایت سونوگرافی

معیارهای انتخاب بهترین متخصص طب فیزیکی و توانبخشی

انتخاب یک متخصص مجرب در حوزه طب فیزیکی و توانبخشی، تصمیمی حساس و کلیدی است که می‌تواند تأثیر مستقیم و پایداری بر روند بهبودی و کیفیت زندگی بیمار بگذارد. این انتخاب باید با در نظر گرفتن مجموعه‌ای از معیارهای علمی، تجربی و ارتباطی انجام شود تا اطمینان حاصل شود که فرد تحت مراقبت پزشکی هدفمند، علمی و انسانی قرار می‌گیرد.

یکی از مهم‌ترین فاکتورها تجربه بالینی پزشک است. متخصصی که سال‌ها در این حوزه فعالیت کرده و در کنار دانش تئوریک، تجربه عملی در تشخیص و درمان بیماری‌های مختلف دارد، می‌تواند با دقت بیشتری به تحلیل شرایط بیمار بپردازد. تسلط بر روش‌های پیشرفته‌ی تشخیصی مانند الکترومیوگرافی (EMG) و نوار عصب عضله، یا استفاده از سونوگرافی اسکلتی-عضلانی برای بررسی دقیق بافت‌های عضلانی، مفصلی و عصبی، بخشی از شایستگی‌های یک پزشک توانمند در این زمینه به شمار می‌آید.

از سوی دیگر، رویکرد بیمارمحور یکی از اصول بنیادین در طب فیزیکی است. متخصصی که بتواند با صبر و دقت به صحبت‌های بیمار گوش دهد، وضعیت جسمی، روحی و اجتماعی او را درک کند، و بر اساس آن یک برنامه‌ی درمانی فردی‌شده و واقع‌گرایانه طراحی نماید، نقش بسزایی در تسریع روند درمان و افزایش همکاری بیمار دارد. در این نوع رویکرد، هر بیمار به عنوان یک “فرد منحصر به‌فرد” دیده می‌شود، نه صرفاً یک پرونده‌ی پزشکی.

تسلط بر تکنیک‌های نوین درمانی نیز از دیگر شاخصه‌های یک متخصص حرفه‌ای است. بهره‌گیری از روش‌های جدیدی مانند تزریق پی‌آرپی (پلاسمای غنی از پلاکت)، که در بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده نقش دارد، یا اوزون‌تراپی برای کاهش التهاب و دردهای مزمن، و نیز استفاده از طب سوزنی پزشکی با رویکرد علمی برای کنترل درد و افزایش جریان خون موضعی، نشان‌دهنده به‌روز بودن دانش و مهارت پزشک است. این روش‌ها به‌ویژه در بیمارانی که به درمان‌های معمول پاسخ مناسبی نداده‌اند، می‌تواند راه‌حل‌های مؤثر و کم‌عارضه‌ای ارائه دهد.

تاریخچه و تحولات علمی طب فیزیکی و توانبخشی

ریشه‌های طب فیزیکی و توانبخشی به اعماق تاریخ بشر بازمی‌گردد، جایی که نخستین نشانه‌های این علم در تمدن‌های باستانی مانند مصر، یونان و چین دیده می‌شود. در آن دوران، روش‌هایی همچون ماساژ، استفاده از گیاهان دارویی، تمرینات کششی و به‌ویژه آب‌درمانی (هیدروتراپی) برای کاهش دردهای عضلانی و بهبود عملکرد اندام‌ها به کار گرفته می‌شدند. در مصر باستان، حمام‌های گرم و ماساژهای درمانی بخشی از پروتکل‌های مراقبتی برای اشراف‌زادگان و مجروحان بودند، و در یونان، پزشکانی مانند بقراط و جالینوس بر اهمیت ورزش و تعادل بدنی در سلامت عمومی تأکید می‌کردند.

با وجود این پیشینه تاریخی، نقطه عطف واقعی رشد این رشته در دوران معاصر، به تحولات ناشی از جنگ‌های جهانی اول و دوم بازمی‌گردد. در این دوره، شمار بالای سربازانی که با آسیب‌های جدی اسکلتی، عضلانی و عصبی از میدان جنگ بازمی‌گشتند، نظام‌های درمانی را با چالش بزرگی مواجه کرد. نیاز فوری به بازگرداندن این افراد به زندگی روزمره یا خدمت نظامی، موجب شد مراکز تخصصی توانبخشی شکل گیرند و برنامه‌های درمانی مدون برای بازتوانی آنان تدوین شود. این شرایط بستری فراهم کرد تا طب فیزیکی به عنوان یک حوزه‌ی مستقل در پزشکی شناخته و ساختارمند شود.

در دهه ۱۹۴۰، این رشته در ایالات متحده آمریکا و برخی کشورهای اروپایی به‌طور رسمی وارد نظام آموزشی پزشکی شد و متخصصانی با عنوان “فیزیاتریست” تربیت گردیدند. این روند به‌تدریج در دیگر کشورها نیز گسترش یافت و منجر به رشد سریع دانش، پژوهش، و فناوری‌های مرتبط با توانبخشی شد.

امروزه، طب فیزیکی و توانبخشی با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین فناوری‌ها، وارد مرحله‌ای نوین از اثربخشی و نوآوری شده است. ابزارهایی مانند ربات‌های توانبخشی که در تمرینات حرکتی برای بیماران دچار فلج یا ناتوانی استفاده می‌شوند، یا واقعیت مجازی (VR) که به عنوان ابزاری تعاملی برای تحریک سیستم عصبی مرکزی در فرآیند بازآموزی مغز و اعصاب کاربرد دارد، چشم‌انداز این علم را متحول ساخته‌اند. همچنین دستگاه‌هایی نظیر اسکن‌های عملکردی، تحلیل حرکتی سه‌بعدی، و الکتروتراپی پیشرفته اکنون در خدمت تشخیص دقیق‌تر و درمان مؤثرتر قرار دارند.

این تحولات نشان می‌دهد که طب فیزیکی دیگر صرفاً یک رشته درمانی سنتی نیست، بلکه ترکیبی از علم پزشکی، فناوری مهندسی، روان‌شناسی و هنر ارتباط با بیمار است که در مسیر بازگرداندن کیفیت زندگی به انسان‌ها گام برمی‌دارد.

فیزیوتراپ ها با فیزیاتریست ها چه تفاوتی دارند؟

متخصصین طب فیزیکی (فیزیاتریست ها) پزشکانی هستند که دوره پزشکی عمومی را گذرانده اند و سپس در زمینه تخصصی طب فیزیکی و توانبخشی آموزش دیده اند.
فیزیاتریست ها بیماری را تشخیص می دهند، پروتکل های درمان را طراحی می کند و می تواند دارو تجویز کنند.

فیزیوتراپ ها با توجه به نیازهای بیمار، برنامه ورزشی طراحی کرده و بیمار در طول درمان از فیزیاتریست خود رژیم درمانی مربوط به خود را دریافت می کند.
یک فیزیوتراپ پزشک نیست و نمی تواند دارو تجویز کند، بلکه برنامه های تمرینی را برای بهبود علائم و بهبود عملکرد، نظارت و تعویض می کند.
یک متخصص فیزیوتراپی پروتکل های درمان را که توسط پزشکان متخصص و پزشکان تجویز می شود، انجام می دهد.

کاربردهای بالینی: چه بیماری‌هایی با طب فیزیکی درمان می‌شوند؟

• آسیب‌های ورزشی: پارگی رباط‌ها، تاندونیت، و شکستگی‌های استرسی.

• بیماری‌های تخریبی مفاصل: آرتروز زانو یا ستون فقرات.

• اختلالات عصبی: سکته مغزی، ام‌اس، و نوروپاتی دیابتی.

• دردهای مزمن: فیبرومیالژیا و سندرم درد منطقه‌ای پیچیده (CRPS).

روش‌های درمانی پیشرفته در فیزیاتری

۱. تزریق‌های هدفمند:

• بلوک عصبی: برای کاهش دردهای مزمن با استفاده از داروهای بی‌حسی.

• تزریق داخل مفصلی: جهت درمان آرتروز با کورتون یا هیالورونیک اسید.
  ۲. فیزیوتراپی پیشرفته:

• تمرینات مک کنزی برای دیسک کمر.

• تحریک الکتریکی عملکردی (FES) برای بهبود حرکت پس از سکته.
  ۳. مداخلات کم‌تهاجمی:

• رادیوفرکوئنسی: برای قطع انتقال سیگنال‌های درد.

• درمان با امواج شوکی (ESWT) در موارد تاندونیت‌های مقاوم.

تفاوت طب فیزیکی و فیزیوتراپی: یک مقایسه علمی

در حالی که فیزیوتراپیست‌ها بیشتر بر اجرای تمرینات ورزشی و مدالیته‌های فیزیکی مانند لیزر تمرکز دارند، فیزیاتریست‌ها به عنوان پزشک، حق تجویز دارو، انجام تزریق‌ها، و تصمیم‌گیری درباره نیاز به جراحی را دارند. همچنین، آن‌ها قادرند با نگاه جامع‌تر به بیمار، برنامه‌های ترکیبی شامل دارو، ورزش، و مداخلات تهاجمی کم را طراحی کنند.

چه زمان باید به متخصص طب فیزیکی مراجعه کنم؟

در صورتی که:

• شما آسیبی دیده اید که باعث درد می شود و یا مانع عملکرد فیزیکی شما می شود.
• شما بیماری یا ناتوانی را تجربه می کنید که عملکرد فیزیکی شما را محدود کرده و باعث درد می شود.
• شما درد مزمن پشت، درد گردن، درد از یک آسیب فشاری تکراری و یا درد مزمن از آرتریت را تجربه می کنید.
• شما سکته یا سایر آسیب عصبی را که عملکرد فیزیکی را محدود می کنند تجربه کرده اید.
• شما در حال ریکاوری بعد از عمل جراحی هستید.
• شما به جراحی به عنوان وسیله ای برای کاهش درد مزمن فکر می کنید.